จิตวิทยาคืออะไร
(WHAT IS PSYCHOLOGY)
จิตวิทยา คือวิชาว่าด้วยจิต เป็นวิทยาศาสตร์แขนงหนึ่งว่าด้วยปรากฎการณ์ พฤติกรรม
วิชาที่สามารถนำไปประยุกต์ใช้กับศาสตร์แขนงต่าง ๆ ได้แทบทุกศาสตร์ และเป็นที่ยอมรับว่า
มีความสำคัญและมีบทบาทต่อการดำเนินชีวิตของมนุษย์ในด้าน ต่าง ๆ ทั้งด้านส่วนตัวเอง
ด้านครอบครัว ด้านเพื่อนร่วมงาน และด้านการประกอบอาชีพร่วมกับบุคคลอื่นในสังคม เป็นต้น
วิชาจิตวิทยามุ่งศึกษาเกี่ยวกับพฤติกรรม (Behaviors) ของ สัตว์โดยเฉพาะมนุษย์
ในแง่มุมต่าง ๆ เพื่อให้เกิดองค์ความรู้ ความเข้าใจ และสามารถนำจิตวิทยา
ไปประยุกต์ใช้ เพื่อแก้ปัญหาในสถานการณ์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นกับมนุษย์เราอย่างเหมาะสม
มีประสิทธิภาพและประสิทธิผล ทำให้ประสบความสำเร็จ และดำเนินชีวิตอยู่ในโลกนี้อย่าง
มีความสุขตามอัตภาพของแต่ละบุคคลการที่ผู้เขียนมีแรงจูงใจที่ทำให้เขียน
บทความเรื่อง จิตวิทยาคืออะไร เพราะ อยากจะให้ทราบถึงความหมายและ
ความเป็นมาของจิตวิทยา จุดมุ่งหมาย ขอบข่ายและประโยชน์ของจิตวิทยา
กอปรกับได้บรรยาวิชานี้กับนิสิตที่กำลังศึกษาอยู่ที่ภาควิชาจิตวิทยา คณะมนุษยศาสตร์
มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย ทั้งในระดับปริญญาตรี ไม่ว่าจะเป็น
หลักสูตรพุทธศาสตรบัณฑิตสาขาวิชาพุทธจิตวิทยา หรือสาขาวิชาจิตวิทยา
และในระดับปริญญาโท หลักสูตรพุทธศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาชีวิต
และความตาย ก็ตามต่างก็ต้องทำความเข้าใจเรียนรู้เรื่องของพฤติกรรมมนุษย์ทั้งนั้น
เพื่อ เป็นการแสดงความยินดีกับบัณฑิตทุกสาขาวิชา
ระดับพุทธศาสตรบัณฑิต พุทธศาสตรมหาบัณฑิต พุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต
ของมหาวิทยามหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยทั่วประเทศ
และเพื่อให้เกิดประโยชน์กับท่านผู้ที่กำลังอ่านบทความนี้ ผู้เขียนจึงเสนอหัวข้อที่คิดว่า
เมื่ออ่านบทความจบแล้ว จะได้ประโยชน์และนำไปประยุกต์ใช้ในการดำเนินชีวิตต่อไปได้เลย
ความหมายของจิตวิทยา
คำว่า “จิตวิทยา” ตรงกับภาษาอังกฤษว่า “Psychology”
มีรากศัพท์มาจากภาษากรีก ๒ คำ คือคำว่า Psyche กับ Logos
คำว่า Psyche หมายถึงวิญญาณ (Soul) กับคำว่า Logos หมายถึงวิชาการ
และการศึกษา (Study)ดังนั้น เมื่อทั้ง ๒ คำรวมกันจึงเป็นคำศัพท์ว่า Psychology
มี ความหมายว่าด้วยวิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับวิญญาณ สมัยกรีกโบราณซึ่งเป็นยุคเริ่มต้น
ของการศึกษาจิตวิทยา นักปราชญ์ในสมัยนั้นจึงได้พยายามศึกษาค้นคว้าและหา
คำตอบว่าวิญญาณ มีความสำคัญและมีอิทธิพลอย่างไรต่อการกระทำของมนุษย์
เป็นการศึกษาที่ไม่มีตัวตน ไม่สามารถพิสูจน์ให้เห็นจริงได้
ประมาณปลายศตวรรษที่ ๑๙ เป็นต้นมา นักจิตวิทยายุคใหม่จึงเปลียนแนวทาง
ศึกษาพฤติกรรม (Behaviors) มนุษย์และสัตว์เฉพาะ และได้นำระเบียบวิธีการ
ทางวิทยาศาสตร์มาใช้ศึกษาหาคำตอบเกี่ยวกับพฤติกรรมต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น
ในที่สุด จิตวิทยา ได้รับการยอมรับให้เป็นวิทยาศาสตร์ประยุกต์วิชาหนึ่ง
(Applied Science) ในยุคนี้มีนักวิชาการทางจิตวิทยาได้ให้ความหมายคำ
จำกัดความของจิตวิทยาไว้หลายท่านด้วยกัน
จากคำจำกัดความที่กล่าวมาทั้งหมด จะเห็นว่า “จิตวิทยา” เป็นศาสตร์ที่ศึกษา
เกี่ยวกับพฤติกรรมและกระบวนการทางจิต (Behavior and Mental Processes)
ของมนุษย์ โดยศึกษาว่าพฤติกรรมเหล่านั้นได้รับอิทธิพลอย่างไร จากสภาวะทางร่างกาย
สภาพจิตใจ และสิ่งแวดล้อมภายนอก
สรุปได้ว่า จิตวิทยา คือ การศึกษาเชิงวิทยาศาสตร์ว่าด้วยเรื่อง
พฤติกรรมของสิ่งที่มีชีวิตโดยเฉพาะมนุษย์และสัตว์ โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อเข้าใจ
สามารถอธิบาย สามารถทำนาย กำหนดควบคุมพฤติกรรมและนำความรู้ไปประยุกต์ใช้
ความหมายของพฤติกรรมมนุษย์
พฤติกรรมมนุษย์ประกอบด้วยศัพท์ ๒ คำ คือ พฤติกรรม และมนุษย์ ดังนี้
ดังนั้น ผู้ที่จะรู้เรื่องจิตวิทยา จึงต้องทำความเข้าใจในเรื่องของพฤติกรรมของมนุษย์เพื่อให้ทราบและเข้าใจว่าจิตวิทยาคืออะไร
ประเภทของพฤติกรรม (Behaviors)
นักจิตวิทยา หลายท่านได้จัดประเภทของพฤติกรรมมนุษย์เป็น ๒ ประเภท ดังนี้
๑. พฤติกรรมภายนอก (Overt Behavior) คือ การกระทำที่แสดงออกมาให้
สังเกตเห็นได้ รับรู้ได้ หรือใช้เครื่องมือตรวจสอบได้ พฤติกรรมภายนอกมี ๒ ลักษณะคือ
๑.๑ พฤติกรรมภายนอกที่สามารถสังเกตเห็นได้ด้ายตาเปล่า เช่น การนั่ง
การนอน การยืน การเดิน การกิน การพูด การหัวเราะ การร้องไห้ ฯลฯ
พฤติกรรมแบบนี้เรียกว่า โมลาร์ (Molar)
๑.๒ พฤติกรรมภายนอกที่รับรู้ได้จากการใช้เครื่องมือทางวิทยาศาสตร์
ตรวจสอบ เช่น คลื่นสมอง คลื่นหัวใจ ความดันโลหิต การทำงานของชีพจร
การทำงานของกระเพาะอาหาร การทำงานของลำไส้ เป็นต้น พฤติกรรมแบบนี้
เรียกว่า โมเลคิวลาร์ (Molecular)
๒. พฤติกรรมภายใน (Covert Behavior) คือ กระบวนการทางจิต
(Mental Behavior) พฤติกรรม ที่ไม่สามารถสังเกตเห็นได้ด้วยตาเปล่า
หรือใช้เครื่องทางวิทยาศาสตร์ตรวจสอบได้โดยตรง เช่น การคิด อารมณ์
ความรู้สึก ความจำ การลืม การวิเคราะห์หาเหตุผล ประสบการณ์ต่าง ๆ เป็นต้น
จะ เห็นได้ว่า พฤติกรรมภายนอก และพฤติกรรมภายใน จะมีความสัมพันธ์
เกี่ยวข้องกัน กล่าวคือ พฤติกรรมภายในเป็นตัวกำหนดพฤติกรรมภายนอกอย่างเช่น
พฤติกรรมภายในมีความยินดีและพึงพอใจกับสิ่งที่ปรารถนา ก็จะแสดงออกมา
เป็นพฤติกรรมภายนอกให้สังเกตเห็นได้จาก สีหน้า แววตา กิริยาท่าทาง
ทางร่างกาย เป็นต้นดัง นั้น ในการที่จะเรียนรู้หรือทำความเข้าใจ
ในการกระทำหรือพฤติกรรมของบุคคลคนหนึ่ง จำเป็นอย่างยิ่งต้องทำ
ความเข้าใจเกี่ยวกับพฤติกรรมภายใน ประเภทอารมณ์ ความรู้สึก ความคิด
ประสบการณ์ การวิเคราะห์หาเหตุผลต่าง ๆ ของคนคนนั้นให้ชัดเจนเสียก่อน
เช่น เดียวกัน การจะเข้าใจพฤติกรรมภายในของมนุษย์ได้ก็จำเป็น
ต้องศึกษาเรียนรู้ จากพฤติกรรมภายนอกที่บุคคลนั้นแสดงออกมาก่อน ทั้งนี้
นักจิตวิทยาเชี่อว่า พฤติกรรมทุกอย่างต้องมีสาเหตุ และสาเหตุเพียงประการ
เดียวอาจทำให้เกิดพฤติกรรมได้ในหลายรูปแบบ ในทำนองเดียวกัน
พฤติกรรมแต่ละรูปแบบที่แสดงพฤติกรรมออกมาย่อมเกิดมาจากหลายสาเหตุ
ได้เช่นกัน ยกตัวอย่างเช่น การร้องไห้ของคนสองคน คนหนึ่ง
อาจร้องไห้เพราะเสียใจจากการขาดทุนที่ลงทุนไปทำให้หมดทุนที่ลงไปเลยร้องไห้
ใน ขณะเดียวกันมีคนร้องไห้เหมือนกันแต่คนคนนั้นร้องไห้เพราะได้เจอกับครอบครัว
เนื่องจากออกจากบ้านนาน เมื่อมาพบกันจึงเกิดความรู้สึกดีใจเลยร้องไห้ เป็นต้น
การศึกษาเรื่องจิตในด้านต่าง ๆ เพื่อการดับทุกข์ การศึกษานั้นเรียกว่า การศึกษาจิตวิทยาในพระพุทธศาสนา (พุทธทาสภิกขุ)
ความเป็นมาของจิตวิทยา (History of Psychology)
วิชาจิตวิทยามีการศึกษาตั้งแต่ยุคกรีกโบราณ เมื่อสองพันกว่าปีมาแล้ว
มีนักปรัชญาคนสำคัญ คือ อริสโตเติล (Aristotle; 322-384 ก่อนคริสต์กาล)
และเพลโต (Plato; 347- 427 ก่อน คริสต์กาล) ได้ศึกษาทำความเข้าใจและ
อธิบายเกี่ยวกับธรรมชาติการแสดงออกของมนุษย์ ส่วนใหญ่เเชื่อตรงกันว่า
มนุษย์มีส่วนประกอบสำคัญสองส่วน คือ ร่างกาย (body) กับวิญญาณ (soul)
วิญญาณจะมีอิทธิพลเหนือร่างกาย เพราะจะคอยควบคุมให้ร่างกายกระทำสิ่งต่าง ๆ
ดัง นั้น การที่จะเข้าใจมนุษย์ได้จึงต้องอธิบายวิญญาณให้ชัดเจนก่อน
แต่การอธิบายวิญญาณในยุคกรีกโบราณนั้น มักนิยมหาคำตอบเกี่ยวกับวิญญาณ
โดยใช้ความคิดอย่างมีเหตุผลของตนเองผสมผสาน กับความเชื่อทางศาสนาในขณะนั้น
ทำให้ได้คำตอบไม่แน่นอนและไม่ชัดเจน นักจิตวิทยาในยุคต่อมาจึงเรียก
วิธีนี้ว่าอาร์มแชร์ (Armchair method) เพราะเป็นวิธีการหาคำตอบแบบนั่งอยู่กับที่
ไม่มีการค้าคว้า วิจัย ทดลอง หรือพิสูจน์ในเชิงวิทยาศาสตร์ให้เห็นจริง
เมื่อ วิทยาศาสตร์เจริญ มีผู้พยายามศึกษาหาความรู้ทางวิทยาศาสตร์มา
เพื่อใช้อธิบายเกี่ยวกับวิญญาณ แต่ก็ยังไม่ได้รับความรู้เพิ่มเติมแต่อย่างได
จึงทำให้นักจิตวิทยาหันมาสนใจศึกษาเกี่ยวกับจิต (Mind) แทน
ทฤษฎีแอนิมิซึม (Animism) เชื่อว่าจิตเป็นส่วนสำคัญในการควบคุม
พฤติกรรมมนุษย์ นักปรัชญาชาวอังกฤษ จอห์น ล็อค (John Lock; 1632-1740)
ได้พยายามศึกษาและค้นคว้าเกี่ยวกับจิตของมนุษย์เรา ว่าจิตคือความรู้ตัว
(Conscious) เขา เชื่อว่าจิตของมนุษย์เหมือนผ้าขาวบริสุทธิ์ สิ่งแวดล้อม
เป็นตัวที่ทำให้จิตของคนเราเปลี่ยนไป สิ่งแวดล้อมเหมือนกับการแต้มสีลงบนผ้าขาว
ซึ่งแสดงให้เห็นว่า จอห์น ล็อค ให้ความสำคัญกับประสบการณ์ของ
มนุษย์เราที่ได้รับจากสิ่งแวดล้อมว่ามีบทบาท ต่อพฤติกรรมของมนุษย์เรา
แต่อย่างไรก็ตามถึงแม้จะได้รับความเชื่อถืออยู่บ้าง แต่ก็ยังไม่สามารถพิสูจน์
ให้เห็นจริงได้ตามหลักและวิธีการทางวิทยาศาสตร์ เช่นกัน
จุดมุ่งหมายของจิตวิทยา (Aims of Psychology)
จิตวิทยาเป็นวิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับพฤติกรรมภายนอก
และพฤติกรรมภายใน โดยมีจุดมุ่งหมายดังต่อไปนี้
๑. เพื่อให้ผู้ศึกษาเข้าใจพฤติกรรมของมนุษย์ ไม่ว่าจะเป็นพฤติกรรมภายนอก
หรือพฤติกรรมภายใน ที่เรี่ยกว่า กระบวนการทางจิต อันจะทำให้เข้าใจตนเองและผู้อื่นได้ดีขึ้น
๒. เพื่อให้ผู้ศึกษาสามารถอธิบายพฤติกรรม ทั้ง หลายที่เกิดขึ้นได้ว่ามีปัจจัยใดบ้าง
ที่เป็นสาเหตุสำคัญของการเกิดพฤติกรรม ต่าง ๆ โดยนักจิตวิทยาทั้งหลายจะใช้วิธี
การทางวิทยาศาสตร์ในการค้นหาคำตอบ เพื่ออธิบายพฤติกรรมทั้งหลายเหล่านั้น
๓. เพื่อให้ผู้ศึกษาสามารถทำนายพฤติกรรม หมายถึงการคาดคะแนน
ผลที่จะเกิดขึ้นจากสาเหตุต่าง ๆ ได้อย่างถูกต้อง
๔. เพื่อให้ผู้ศึกษาสามารถควบคุมพฤติกรรม ที่ไม่พึงประสงค์ให้ลดลง
หรือหมดไป และขณะเดียวกันให้สามารถเสริมสร้างพฤติกรรมที่พึง
ปรารถนาให้เกิดขึ้นใหม่ได้ด้วย
๕. เพื่อให้ผู้ศึกษานำความรู้ไปประยุกต์ใช้ ในการแก้ปัญหาต่าง ๆ
ที่เกิดขึ้นกับตนเองและสังคมได้อย่างมีประสิทธิภาพ
ประโยชน์ของจิตวิทยา
๑. ทำให้ผู้ศึกษาเข้าใจพฤติกรรมของมนุษย์
๒. ทำให้ผู้ศึกษาเข้าใจพัฒนาการของมนุษย์
๓. ทำให้ผู้ศึกษาเข้าใจและรู้พื้นฐานทางสรีรวิทยาที่เกี่ยวข้องกับพฤติกรรมของมนุษย์
๔. ทำให้ผู้ศึกษาเข้าใจการรับสัมผัสและการรับรู้
๕. ทำให้ผู้ศึกษาเข้าใจทฤษฎีที่เกี่ยวข้องกับแรงจูงใจ
๖. ทำให้ผู้ศึกษาเข้าใจสิ่งสำคัญที่เกี่ยวกับกระบวนการเรียนรู้และการถ่ายโยงการเรียนรู้
๗. ทำให้ผู้ศึกษาเข้าใจเชาวน์ปัญญาและตัวแปรที่มีอิทธิพลต่อเชาว์ปัญญาของมนุษย์แต่ละบุคคล
๘. ทำให้ผู้ศึกษาเข้าใจวิธีการประเมินและวัดบุคลิกภาพได้และ
แนวทางในการปรับปรุงบุคลิกภาพของตนเอง
๙. ทำ ให้ผู้ศึกษาเข้าใจความหมายของสุขภาพจิตและสาเหตุที่ก่อให้
เกิดปัญหาต่อ สุขภาพจิต รู้วิธีการบำบัดรักษาผู้มีอาการทางจิตและ
การส่งเสริมสุขภาพจิตที่ดีให้กับตน เองและผู้อื่น
๑๐. ทำให้ผู้ศึกษามีวิธีในการปรับตัว มีกลวิธานในการป้องกันตนเอง
และเข้าใจข้อดีและข้อเสียของการให้กลวิธานในการป้องกันตนเอง
๑๑. ทำให้ผู้ศึกษาเกิดการรับรู้พฤติกรรมทางสังคม (Social Perception)
ที่มีต่อพฤติกรรมทางสังคมและนำความรู้ไปประยุกต์ใช้ ในการแก้ปัญหาต่าง
ที่เกิดขึ้นกับตนเองและสังคมได้เป็นอย่างดีและมีประสิทธิภาพ
บทสรุปของจิตวิทยา
จิตวิทยา คือ การศึกษาเชิงวิทยาศาสตร์ว่าด้วยเรื่องกระบวนการของจิต
และพฤติกรรมของ สิ่งที่มีชีวิตโดยเฉพาะมนุษย์ โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อศึกษา
พฤติกรรมทั้งภายในและภายนอกของมนุษย์ที่เรี่ย กว่ากระบวนการทางจิต
อันจะทำให้เข้าใจตนเองและผู้อื่นได้ดีขึ้น สามารถอธิบายพฤติกรรมทั้งหลาย
ที่เกิดขึ้นได้ว่ามีปัจจัยใดบ้างที่เป็นสาเหตุ สำคัญของการเกิดพฤติกรรมต่าง ๆ
โดยนักจิตวิทยาทั้ง หลายจะใช้วิธีการทางวิทยาศาสตร์ในการค้นหาคำตอบเพื่อ
อธิบายพฤติกรรมทั้งหลาย เหล่านั้น ซึ่งจะส่งผลให้สามารถควบคุมพฤติกรรม
ที่ไม่พึงปรารถนาให้ ลดลงหรือหมดไป และขณะเดียวกันให้สามารถเสริมสร้าง
พฤติกรรมที่พึงประสงค์ให้เกิดขึ้นใหม่ได้ ด้วย และเพื่อให้ผู้ศึกษานำความรู้
ไปประยุกต์ใช้ ในการแก้ปัญหาต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นกับตนเองและสังคมได้
อย่างมีประสิทธิภาพ จิตวิทยาเป็นวิชาที่ใกล้เคียงกับพระพุทธศาสนา
ในโอกาสต่อไปจะเขียนบทความทาง ด้านวิชาพุทธจิตวิทยา เพื่อเปรียบเทียบ
ให้เห็นว่าจิตวิทยาในพระพุทธศาสนามีความเป็นเลิศอย่างไร อย่างเช่น
ท่านพุทธทาสภิกขุ กล่าวว่า “การศึกษาเรื่องจิตในด้านต่าง ๆ เพื่อการดับทุกข์
การศึกษานั้นเรียกว่า การศึกษาจิตวิทยาในพระพุทธศาสนา”
จบมาทำงานอะไร ?
- นักสังคมสงเคราะห์
- นักจิตวิทยา
- นักจิตวิทยาอุตสาหกรรมทำงานในโรงงาน
- ทำงานจิตวิทยาฝ่ายบุคคล
- เป็นคนทำงานในองค์กร NGO
- ทำงานในกรมสุขภาพจิต
- เป็นผู้ช่วยจิตแพทย์
- ทำงานกลุ่มให้คำปรึกษาในโรงพยาบาล
แผนกจิตเวช หรือศรีธัญญา
- เป็นอาจารย์มหาลัย
- 3D animation
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น